Academic Solidarity e.V.

Dünya genelinde üniversiteler yalnızca bilim üretme ve genç zihinleri eğitme merkezleri olmanın ötesinde, siyasi ve toplumsal gerilimlerin giderek daha çok hissedildiği kurumlar haline geliyor. Filistin–İsrail çatışması çerçevesinde yaşanan son gelişmeler, ifade özgürlüğünün üniversitelerde dahi ne kadar kırılgan olabileceğini gösteriyor. ABD, Almanya, Fransa ve Türkiye’den örnekler, akademik dünyanın büyük bir sınavdan geçtiğini ortaya koyuyor.

ABD’de Columbia Üniversitesi ve New York Üniversitesi, Filistin’e destek açıklamaları yapan öğrencileri ve mezunlarını disipline ederken, Trump yönetiminin baskısıyla federal fonların dondurulması gündeme geldi. Mezuniyet konuşmasında Filistin’e dair barışçıl bir mesaj veren Logan Rozos’un diploması iptal edilirken, göçmen bir akademisyen olan Mahmoud Khalil’in haftalarca gözaltında tutulması kamuoyunda infial yarattı. Bu olaylar, yalnızca kampüs içi gerilimleri değil, ifade özgürlüğü ile devlet gücü arasındaki sınırların bulanıklığını da ortaya koyuyor. https://apnews.com/article/nyu-commencement-speech-israel-palestinian-b358e0bb6961b43e426c97d3c4cdd03f https://www.ft.com/content/ffbd55e4-c94e-442c-b1f1-3b53c14e3ac1

Almanya’da ise Özgür Üniversite (FU Berlin), Birleşmiş Milletler’in Filistin özel raportörü Francesca Albanese’in konuşmasını, siyasi baskılar sonucu iptal etti. Kararın arkasında Berlin eyalet senatosunun ve üniversite dışı siyasi aktörlerin etkili olduğu bildirildi. Akademik özerkliğin, “kamuoyu baskısı” adı altında zedelendiği bu tür gelişmeler, Almanya’daki ifade özgürlüğünün ne kadar politikleştiğine işaret ediyor. https://www.middleeastmonitor.com/20250213-german-university-cancels-event-featuring-un-special-rapporteur-on-palestine/

Fransa’da da benzer bir tablo göze çarpıyor. Prestijli Sciences Po Üniversitesi’nde öğrencilerin düzenlediği protestolar sert polis müdahalesiyle bastırıldı. Lille Üniversitesi’nde Filistin konulu bir konferans, “kamu düzeni” gerekçesiyle iptal edildi. Fransa’nın geleneksel “laiklik” ve özgürlük değerleri, üniversite ortamında siyasi hassasiyetler karşısında kırılgan kalabiliyor. https://www.aa.com.tr/en/europe/french-university-stirs-controversy-by-canceling-palestine-conference/3194629

Türkiye’de ise tablo çok daha ağır. Filistin konusunda değil, hükümetin iç politikalarına karşı ses çıkaran öğrenciler ve akademisyenler sistematik baskılarla karşı karşıya. Üniversitelerde düzenlenen barışçıl etkinlikler, disiplin soruşturmaları ve polis müdahaleleriyle bastırılıyor. Rektörlükler çoğu zaman siyasi iktidarın uzantısı gibi hareket ederken, muhalif akademisyenler ihraç ediliyor, öğrenciler ise yıldırılıyor. Hukukun yeterince işlemediği bu ortamda, akademik özgürlük neredeyse tamamen şekilsel bir kavrama dönüşüyor. https://tr.euronews.com/2025/04/07/yokten-universitelere-boykot-yazisi-idari-islem-yapin https://www.tr724.com/rejimin-yargi-silahi-gaziantep-operasyonu/

Bu gelişmeler, küresel çapta akademinin içinde bulunduğu krizi açıkça gözler önüne seriyor. Üniversiteler, yalnızca bilgi değil aynı zamanda değer üreten kurumlar olarak, ifade özgürlüğünün ve düşünsel çoğulculuğun korunmasında belirleyici rol oynamalı. Ancak mevcut koşullar gösteriyor ki, akademik özgürlük yalnızca yasal düzenlemelere değil, aynı zamanda cesaret, dayanışma ve ilkelere bağlı bir kararlılığa da ihtiyaç duyuyor. Bu gelişmeler bir daha gösteriyor ki, “Karakter, baskı altındayken alınan kararlarla belli olur” ifadesi hem bireyler hem de kurumlar için geçerli.

Uluslararası kamuoyunun bu örnekleri yalnızca yerel meseleler olarak görmemesi, dayanışma ağlarını güçlendirmesi ve üniversiteleri yeniden özgür düşüncenin ve tartışmanın merkezine koyması gerekiyor. Sessizlik bir seçenek değil; akademinin geleceği, bugün alınacak tutumlara bağlı.

ABD’nin en köklü uluslararası akademik değişim programlarından Fulbright, tarihinin belki de en büyük kriziyle karşı karşıya. Trump yönetiminin program üzerindeki siyasi etkisini artırma girişimlerine karşı, Fulbright’ın 12 kişilik bağımsız danışma kurulu geçtiğimiz hafta istifa etti. Bu istifa, yalnızca bir protesto değil; aynı zamanda akademik özgürlük ve uluslararası işbirliği açısından ciddi bir alarm niteliğinde. (https://www.derstandard.at/story/3000000273653/fulbright-vorstand-tritt-aus-protest-gegen-us-regierung-zur252ck https://www.twincities.com/2025/06/11/trump-fulbright/)

Kurul üyeleri, Trump yönetiminin 200 kadar Amerikalı akademisyenin burs başvurusunu iptal ettiğini ve yaklaşık 1.200 yabancı araştırmacının başvurusunu hukuki dayanağı belirsiz “ön inceleme” sürecine soktuğunu açıkladı. Söz konusu akademisyenlerin araştırma konuları arasında iklim değişikliği, toplumsal cinsiyet, göç ve ırk gibi alanlar yer alıyordu. Bu da, yönetimin akademik içeriklere doğrudan müdahale etmeye başladığı endişesini beraberinde getirdi.

Kurul, bu müdahaleleri Fulbright programının asli ruhuna – uluslararası anlayış ve özgür araştırma ilkelerine – aykırı buldu. İstifa mektuplarında özellikle şu vurgu yapıldı: “Fulbright, siyasi propagandaya değil, akademik dürüstlüğe hizmet etmelidir.”

Fulbright programı bugüne kadar 400.000’den fazla araştırmacıya destek verdi; bu isimler arasında Nobel ve Pulitzer ödüllü akademisyenler de bulunuyor. Ancak son dönemde sadece içerik denetimiyle değil, bütçe kısıntılarıyla da baskı altına alınıyor. Programın yıllık bütçesini 691 milyon dolardan 50 milyon dolara düşürmeyi hedefleyen tasarılar, Kongre’de büyük tartışmalara yol açtı.

ABD’de yaşanan bu gelişmeler, sadece ulusal düzeyde değil, küresel akademik işbirlikleri açısından da endişe verici. Harvard, Cornell ve Northwestern gibi üniversitelerin milyar dolarlık fonlarının dondurulması da gösteriyor ki, akademi ile siyaset arasındaki gerilim yeni bir eşiğe ulaştı. Bu, bir anlamda ABD’deki yükseköğretimin “yerelleşmeye zorlanması” anlamına geliyor.

Tüm bu gelişmeler karşısında, “karakterin baskı altındayken belli olduğu gerçeği” bir kez daha hatırlatılıyor. Akademinin kendini savunabilmesi için yalnızca etik ilkelere değil, aynı zamanda şeffaf ve kolektif direnişe de ihtiyacı var.

Uluslararası akademik topluluk, bu tür krizler karşısında sessiz kalmamalı. Aksi halde yalnızca burslar değil, özgür düşüncenin küresel dolaşımı da ciddi tehdit altına girecek.

San Francisco merkezli FutureHouse, insanlığın en büyük sorunlarına çözümler sunmak üzere “AI Bilim İnsanları” inşa etme amacıyla kurulan kar amacı gütmeyen bir araştırma laboratuvarıdır. 2023’te yayınlanan hedeflerinde, biyoloji başta olmak üzere “scientific method”u otomatikleştirerek yeni nesil buluşları hızlandırmayı hedefliyorlar (https://www.futurehouse.org/).

Günümüzde bilimsel üretimin hacmi artık insan kapasitesinin çok ötesine geçmiş durumda. Sadece PubMed veritabanında 2024 yılı itibariyle 38 milyonun üzerinde bilimsel makale bulunuyor. Her gün binlercesi ekleniyor. Bu büyüklükteki bilgi havuzunda anlamlı hipotezler üretmek, araştırmaları değerlendirmek ve çığır açacak buluşlara ulaşmak artık insan araştırmacılar için giderek zorlaşıyor. İşte tam da bu noktada FutureHouse devreye giriyor:

FutureHouse, bilimsel keşfi robotlaştırmak amacıyla 4 katmanlı bir yaklaşım benimsiyor :

1. AI Araçlar (AlphaFold benzeri modeller, laboratuvar deneyleri).
2. AI Bilim Asistanları (metin tabanlı literatür araştırma, hipotez oluşturma).
3. AI Bilim İnsanları (deney tasarımı, hipotez oluşturma, veri analizi ve sonuç yazımı).
4. İnsan — gelecekte insana ihtiyaç kalmadan bilimsel “sorgu” süreçlerinin yürütülebildiği aşama.

Bu yapı, bilimsel süreci hem derinlemesine hem de ölçeklenebilir hâle getirip, araştırmacılara daha hızlı keşif yapma imkânı tanıyor.

Yeni yayınlanan Nature haberi, FutureHouse’un geliştirdiği ether0 adlı modelin kimya problemlerinde insan düzeyinin bile üzerine çıktığını paylaştı (https://www.nature.com/articles/d41586-025-01753-1). Ether0, “reasoning model” adı verilen bir yaklaşımı benimseyerek, soruları adım adım mantıksal zincirle yanıtlıyor. Bu teknoloji, geleneksel LLM’lerden farklı olarak “karar sürecini” açıklayarak bilimsel güvenilirlik sağlama iddiasında.

FutureHouse, Eric Schmidt gibi bağışçılarla destekleniyor ve tamamen kâr amacı gütmeyen bir “moonshot” laboratuvarı. Amacı, büyük ilaç şirketlerinin rotasını değiştirmek değil; insanlığa hizmete adanmış, şeffaf ve disiplinli bir bilimsel üretim süreci oluşturmak olarak belirtiliyor (https://www.nature.com/articles/d41586-025-01753-1).

TechCrunch’a göre, FutureHouse’un Finch adlı yeni AI ajanı, “grad student gibi çalışıp” doğrudan biyolojik verilerle analiz yapabiliyor (https://techcrunch.com/2025/05/06/futurehouse-previews-an-ai-tool-for-data-driven-biology-discovery/). Bu tür araçlar, laboratuvarın hem hızını hem kapasitesini sınırsızca genişletme potansiyeline sahip.

Kökeni itibariyle “insan zekâsı takviyesi” olarak tasarlanan bu sistemler, nihayetinde insanın yerini alabilecek “AI Bilim İnsanları” üretmeyi hedefliyor.

FutureHouse’un bu projesiyle, bilim dünyasında 0’dan 1’e türünden keşifleri ölçeklendirecek bir “bilimsel otomasyon makinesi” ortaya çıkabilir. Bu yaklaşım, bilimin demokrasiye ve insanlığa hizmet etmesini savunan akademik dayanışma platformu için de ilham verici. Teknoloji ne kadar gelişirse gelişsin, içinde insan değerleri, etik ve özerk bilim ruhu bulunduran yapılarla desteklendiğinde “insanlık için bilim” olma misyonu sağlanabilir.

Harvard Üniversitesi’nin 2025 mezuniyet töreni, sadece bir akademik kutlama değil, aynı zamanda göçmenlik, akademik özgürlük ve siyasi baskılar üzerine derin bir düşünme fırsatıydı. Stanford Üniversitesi profesörü ve yazar Dr. Abraham Verghese’nin yaptığı konuşma (https://youtu.be/4mjPt7cZW1k?si=K2SCPaQf2mXy1dlQ), bu konulara ışık tutarak mezunlara ilham verdi.

Etiyopya doğumlu ve Hindistan’da tıp eğitimi almış olan Verghese, konuşmasında kendi göçmenlik deneyimlerini paylaştı. ABD’ye gelerek tıp kariyerine devam eden Verghese, Amerika’nın göçmenlere sunduğu fırsatları ve bu çeşitliliğin ülkenin gücüne katkısını vurguladı. Ayrıca, Trump yönetiminin uluslararası öğrencilere yönelik politikalarını eleştirerek, Harvard’ın bu baskılara karşı duruşunu övdü.

Verghese, mezunlara yaptığı çağrıda, hayatın kıymetini bilmeleri ve zamanı en iyi şekilde değerlendirmeleri gerektiğini vurguladı. Konuşmadaki önemli bir ifade de “Karakteri baskı altında verilen kararlar belirler” cümlesi oldu.

Dr. Abraham Verghese, konuşmasının en dikkat çekici anlarından birinde, eski ABD Başkanı Donald Trump’ın sıklıkla kullandığı “Make America Great” (Amerika’yı Yeniden Harika Yap) sloganına gönderme yaptı. Ancak Verghese, bu ifadenin gerçek anlamda hayata geçebilmesi için göçmenlerin katkılarının tanınması gerektiğini vurguladı. Kendi göçmenlik hikâyesinden yola çıkarak, Amerika’nın bilimden sanata, teknolojiden sağlığa kadar pek çok alanda uluslararası katkılarla geliştiğini hatırlattı. “Bu ülkeyi harika yapan, onu dünyaya açık kılan değerleridir,” dedi.

Bu vurgu, hem politik söylemlere bir gönderme hem de yükselen yabancı düşmanlığına karşı güçlü bir mesaj niteliği taşıyordu.

Harvard Başkanı Alan Garber, mezuniyet töreninde yaptığı konuşmada, üniversitenin küresel öğrenci topluluğuna olan bağlılığını yineledi. “Dünyanın dört bir yanından – olması gerektiği gibi” ifadesiyle, uluslararası öğrencilerin Harvard’ın ayrılmaz bir parçası olduğunu belirtti. Bu açıklama, Trump yönetiminin uluslararası öğrenci vizelerine yönelik kısıtlamalarına karşı bir duruş olarak değerlendirildi.

Harvard Üniversitesi, uluslararası öğrencilere yönelik baskılara karşı durarak, akademik özgürlük ve çeşitliliğin savunucusu olduğunu bir kez daha gösterdi. Verghese’nin konuşması, sadece mezunlara değil, tüm topluma birlik, dayanışma ve insanlık değerleri üzerine düşünme fırsatı sundu.

Yapay zekâ (YZ) teknolojilerinin hızla gelişmesi, sadece endüstriyel üretimi değil, akademik araştırmaları ve toplumsal yapıları da derinden etkiliyor. YZ’nin doktora seviyesinde araştırmalar yapabilme kapasitesi, birçok mesleği tehdit ederken, akademik kariyerlerin de geleceğini sorgulatıyor.

YZ sistemlerinin, karmaşık bilimsel problemleri çözme ve yeni hipotezler geliştirme yetenekleri, araştırma dünyasında devrim yaratıyor. Bu durum, akademisyenlerin rollerini yeniden tanımlamalarını ve YZ ile iş birliği içinde çalışmalarını gerektiriyor.

YZ’nin üretim süreçlerine entegrasyonu, özellikle fabrikalarda iş gücü ihtiyacını azaltabilir. Bu da, geniş çaplı işsizlik riskini beraberinde getiriyor. Toplumların bu dönüşüme hazırlıklı olmaları ve sosyal güvenlik ağlarını güçlendirmeleri önem taşıyor.

YZ’nin getirdiği riskleri yönetmek ve etik kullanımını sağlamak amacıyla uluslararası standartlar geliştiriliyor:

• ISO/IEC 23894:2023: YZ sistemlerinin yaşam döngüsü boyunca risklerin tanımlanması, analiz edilmesi ve izlenmesi için rehberlik sağlar.
• ISO/IEC 42001:2023: YZ yönetim sistemlerinin kurulması, uygulanması ve sürekli iyileştirilmesi için gereklilikleri belirler.

Bu standartlar, organizasyonların YZ teknolojilerini sorumlu ve güvenli bir şekilde kullanmalarını desteklemeyi amaçlıyor.

Almanya’da işletmelerin %92’si YZ teknolojilerini doğrudan veya dolaylı olarak kullanıyor. Bu yaygın kullanım, YZ’nin etkili ve etik bir şekilde yönetilmesini zorunlu kılıyor.

YZ’nin toplumsal ve ekonomik etkilerini yönetmek için şu adımlar öneriliyor:

1. Eğitim ve Farkındalık: Toplumun YZ konusunda bilinçlendirilmesi ve eğitim programlarının yaygınlaştırılması.
2. Sosyal Güvenlik: İş gücü dönüşümüne karşı sosyal güvenlik ağlarının güçlendirilmesi ve temel gelir uygulamalarının değerlendirilmesi.
3. Etik ve Yasal Düzenlemeler: YZ’nin etik kullanımı için ulusal ve uluslararası yasal çerçevelerin oluşturulması ve uygulanması.

YZ’nin sunduğu fırsatları değerlendirirken, beraberinde getirdiği riskleri de göz önünde bulundurmak ve bu teknolojiyi insanlık yararına yönlendirmek kritik önem taşıyor.

Öğrenci hareketleri, tarih boyunca toplumsal değişimlerin öncüsü olmuş, baskıcı rejimlere karşı özgürlük ve adalet taleplerini dile getirmiştir. Günümüzde de dünyanın dört bir yanında öğrenciler, seslerini duyurmak ve haklarını savunmak için meydanlara çıkmaktadır.

Öğrenci Hareketleri Tarih Boyunca Etkili Olmuştur

Öğrenci protestoları, sivil haklar hareketlerinden savaş karşıtı gösterilere kadar birçok alanda önemli rol oynamıştır. Örneğin, 1968’de Columbia Üniversitesi’nde Vietnam Savaşı’na karşı düzenlenen protestolar, üniversite yönetimlerinin politikalarını değiştirmeye zorlamış ve geniş çaplı toplumsal farkındalık yaratmıştır. Benzer şekilde, 1989’da Çin’deki Tiananmen Meydanı protestoları, demokratik reform taleplerinin sembolü haline gelmiştir.

Türkiye’de Güncel Öğrenci Hareketleri ve Baskılar

Türkiye’de de öğrenciler, demokratik haklar ve özgürlükler için mücadele etmektedir. Ancak son dönemde bu hareketler, artan baskılarla karşı karşıyadır. En son Gaziantep merkezli 47 ilde düzenlenen operasyonlarda, aralarında üniversite öğrencilerinin de bulunduğu 77 kişi tutuklanmıştır. Bu operasyonlar, ifade özgürlüğü ve örgütlenme hakkı açısından ciddi endişelere yol açmaktadır.

ABD’de Rümeysa Öztürk Olayı

ABD’de Tufts Üniversitesi’nde doktora öğrencisi olan Rümeysa Öztürk, Filistin’e destek verdiği gerekçesiyle gözaltına alınmış ve altı hafta boyunca göçmenlik merkezinde tutulmuştur. Ancak mahkeme kararıyla serbest bırakılmıştır. Bu olay, ifade özgürlüğü ve akademik özgürlük konularında uluslararası kamuoyunun dikkatini çekmiştir.

Hukukun Üstünlüğü ve Öğrenci Hareketlerinin Geleceği

Öğrenci hareketlerinin başarılı olabilmesi için hukukun üstünlüğü ve temel hakların korunması esastır. Demokratik toplumlarda, öğrencilerin barışçıl protesto hakları güvence altına alınmalı ve ifade özgürlükleri desteklenmelidir. Aksi takdirde, bu hareketler bastırılabilir ve toplumsal ilerleme engellenebilir.

Öğrenci hareketleri, değişimin ve ilerlemenin motorudur. Ancak bu hareketlerin etkili olabilmesi için demokratik değerlerin ve hukukun üstünlüğünün korunması şarttır.

Türkiye’de ve dünyanın pek çok yerinde genç akademisyen adayları için doktora süreci, maddi zorluklar, bürokratik engeller ve motivasyon kaybı gibi nedenlerle sekteye uğrayabiliyor. Özellikle göç eden akademisyenlerin bir kısmı, doktora çalışmalarını yarıda bırakmak zorunda kalıyor. Oysa doktora, yalnızca akademik kariyerin değil, aynı zamanda bağımsız düşünmenin, disiplinli çalışmanın ve bilgi üretiminin de temelidir.

Doktora eğitimi, yalnızca üniversitelerde kalmak isteyenler için değil; aynı zamanda düşünce kuruluşlarında, STK’larda, uluslararası organizasyonlarda ve özel sektörde araştırmacı ve lider pozisyonlara hazırlık için de büyük önem taşıyor. Doktora yapmak, bilgi üretiminde etik sorumluluk, metodolojik yetkinlik ve eleştirel analiz becerisi kazandırır.

Üstelik akademik üretimin bu kadar baskı altında olduğu bir dönemde, doktora çalışmaları, bilgiye dayalı muhalefetin, entelektüel özerkliğin ve bilimsel direnişin bir aracı hâline geliyor.

Almanya’da Doktora İçin Burs İmkânları

DAAD Bursları: Almanya Akademik Değişim Servisi (DAAD), tüm disiplinlerden adaylara doktora bursu sunuyor.

Humboldt Vakfı – Feodor Lynen Araştırma Bursu: Postdoc düzeyinde ancak doktora sonrasında araştırma yapmak isteyenler için ideal.

Gerda Henkel Vakfı: Beşeri bilimler, tarih ve kültürel miras konularına odaklanıyor.

Rosa Luxemburg Vakfı: Toplumsal adalet, eşitlik ve çevre gibi konulara ilgi duyanlar için.

Üniversite Destekli Burs Örnekleri

• Uni Trier – Doktora Tamamlama Bursu
• Uni Marburg – Hukuk Felsefesi ve Ceza Hukuku Bursu
• HHU Düsseldorf – Burs Listesi

Almanya Federal Eğitim ve Araştırma Bakanlığı (BMBF): BMBF, doktora araştırmalarını desteklemek üzere farklı kurumlar aracılığıyla burslar sağlamaktadır.

Doktorasını yarıda bırakanlar daha esnek süreli, yarı zamanlı veya modüler programlara katılabilirler. Sonuçta doktora yapmak sadece bir akademik unvan değil, bilgiye dayalı dayanışmanın, düşünsel özgürlüğün ve geleceği şekillendirmenin bir yoludur. “Beşikten mezara kadar” prensibini benimseyenler için fırsatlar her zaman var.

Nisan 2025’te, Harvard Üniversitesi ile Trump yönetimi arasında yaşanan gerilim, akademik özgürlük ve üniversite özerkliği konularında küresel bir tartışmayı tetikledi. Trump yönetimi, Harvard’a yönelik olarak, öğrenci ve personelin “görüş çeşitliliği” açısından denetlenmesini ve bazı öğrenci gruplarının kapatılmasını talep etti. Üniversite bu talepleri reddetti ve bunun üzerine yönetim, Harvard’ın 2,3 milyar dolarlık federal araştırma fonunu dondurdu, vergi muafiyetini iptal etmeyi ve uluslararası öğrenci kabul yetkisini askıya almayı tehdit etti.

Harvard’ın Direnişi ve Hukuki Mücadele

Harvard Üniversitesi, bu müdahalelerin anayasal haklarını ihlal ettiğini belirterek Trump yönetimine karşı dava açtı. Üniversite Başkanı Alan Garber, “Üniversite bağımsızlığını teslim etmeyecek ve anayasal haklarından vazgeçmeyecek” diyerek kurumun duruşunu net bir şekilde ortaya koydu.

Siyaset ve Üniversite İlişkisi: Küresel Bir Mesele

Bu olay, üniversitelerin siyasi baskılara karşı nasıl bir duruş sergilemesi gerektiği konusunda küresel bir tartışmayı da beraberinde getirdi. Akademik özgürlük, sadece bir kurumun değil, demokratik toplumların temel taşlarından biridir. Üniversitelerin özerkliği, eleştirel düşüncenin ve bilimsel ilerlemenin güvencesidir.

Harvard’ın direnişi, diğer üniversiteler için de bir örnek teşkil ediyor. Dünya genelinde akademik kurumlar, benzer siyasi baskılara karşı nasıl bir tutum sergilemeleri gerektiğini bu olay üzerinden yeniden değerlendiriyor.

Bu gelişmeler, üniversitelerin sadece eğitim ve araştırma kurumları olmadığını, aynı zamanda demokratik değerlerin savunucusu olduklarını bir kez daha gösteriyor. Harvard’ın duruşu, akademik özgürlüğün ve üniversite özerkliğinin korunması adına önemli bir örnek teşkil ediyor.​

Son yıllarda birçok uluslararası aktör, Afrika’da tarımsal üretimi artırma iddiasıyla devasa gıda projeleri başlattı. Ancak “Afrika’yı beslemek” iddiasıyla yola çıkan bu projeler, kıtadaki yerel halklar ve çiftçiler için gıda güvenliği değil, tohum bağımlılığı anlamına geliyor.

Tohumun Küresel Serüveni: Kim Kimi Besliyor?

Al Jazeera English’in yayınladığı “The Great Seed Theft” belgeseline göre, Afrika’da yerli çiftçilerin binlerce yıldır ektiği ve nesilden nesle aktardığı ata tohumları, çok uluslu şirketlerin baskısıyla hızla yok oluyor. Bu tohumlar genellikle patentli hibrit tohumlarla değiştirilmekte ve bu yeni sistem, çiftçileri her sezon yeniden tohum satın almaya zorlayan bir bağımlılık yaratıyor.

Tohum Bankaları mı, Tohum Hapishaneleri mi?

Norveç, ABD ve diğer küresel aktörler tarafından finanse edilen “tohum bankaları”, görünüşte biyolojik çeşitliliği korumak için kurulsa da, çiftçilerin tohumu paylaşmasını ve yeniden ekmesini engelleyen yasal çerçeveleri de beraberinde getiriyor. Afrika Birliği bünyesindeki bazı devletler, bu yasal düzenlemeleri “tarımsal kalkınma” adı altında uygulamaya başladı. Ancak bu sistem, çiftçilerin tohum üzerindeki mülkiyetini ortadan kaldırıyor, tohumun üretimden çok ticarileştirilmesini teşvik ediyor.

Ata Tohumu: Sadece Geçmişin Değil, Geleceğin de Anahtarı

Ata tohumu sadece nostaljik bir değer değil; iklim değişikliğine dayanıklılık, biyolojik çeşitlilik ve gıda egemenliği açısından stratejik bir kaynak. Belgeselde Tanzanya’dan Kenya’ya, birçok çiftçi ve yerel örgüt, yerli tohumların yalnızca tarım için değil, kültürel kimlik için de hayati olduğunu vurguluyor. Bu bağlamda ata tohumu savunucuları, uluslararası gıda programlarına karşı yerel bilgiye, yerel tohuma ve çiftçilerin kendi karar mekanizmalarına dayalı alternatif modeller geliştiriyor.

Dünya İçin Dersler

Türkiye’de ve Dünyada da geleneksel tohumların yerini hızla hibrit, ithal ve patentli tohumlar almaya başladı. Yerel tohum ağları, küçük üreticilerin desteklenmesi ve tohum paylaşımının teşvik edilmesi, bu eğilime karşı geliştirilen önemli stratejiler arasında yer alıyor.

Dünya genelinde ise benzer dinamikler özellikle Güney Asya, Latin Amerika ve Orta Doğu’da da yaşanmakta. Tohumun ticarileştirilmesi, sadece ekonomik bir araç değil, aynı zamanda biyopolitik bir kontrol biçimi haline geliyor. Uluslararası sivil toplum ağları, çiftçilerin tohum üzerindeki haklarını savunmak için ulusötesi bir dayanışma ağı kurmaya çalışıyor.

Örneğin dünya genelinde 80’den fazla ülkede 200 milyonu aşkın çiftçiyi temsil eden dünyanın en büyük köylü hareketi olan La Via Campesina, “Food sovereignty” (gıda egemenliği) kavramı çerçevesinde hem politika düzeyinde (FAO, BM vs.) etkili hem de yerel hareketlerle iç içe faaliyet gösteriyor.